Het televisieprogramma Andere Tijden gaat zaterdag 19 maart de aflevering ‘Diplomatiek spel: Nederland, Turkije en de EU’ uitzenden. De aflevering is om 21:20 te zien op NPO 2.
‘Woest, laaiend’, was toenmalig minister Ben Bot van Buitenlandse Zaken in 2004 op Turkije, ‘maar ook een beetje in paniek’. Tijdens de beslissende EU-top in december van dat jaar dreigde de Turkse delegatie weg te lopen. Net als nu was Nederland in 2004 voorzitter van de Europese Unie, en net als nu onderhandelde Nederland, namens Europa, met Turkije. Als de Turken waren weggelopen zou de top mislukt zijn. Andere Tijden blikt met politici en hoge diplomaten terug op die moeizame onderhandelingen.
Toen Nederland in juli 2004 aantrad als voorzitter van de EU zette het de start van de onderhandelingen met Turkije hoog op de agenda. Minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot wilde zich onderscheiden en ‘een stempel’ op het voorzitterschap drukken, zo zegt hij in Andere Tijden. Een riskante onderneming, want veel enthousiasme was er destijds niet voor een Turks lidmaatschap. De lidstaten waren verdeeld. Er waren problemen met betrekking tot de mensenrechten, de Koerden en de erkenning van Cyprus. Ook in de landen zelf lag het onderwerp gevoelig. De kiezers zagen niets in een lidmaatschap van een overwegend islamitisch land, zo bleek uit opiniepeilingen. Ook in Nederland was de politiek verdeeld, tot in de coalitie van het tweede Kabinet Balkenende aan toe. Maar in de ogen van minister Bot was er eigenlijk ‘geen weg terug’. Turkije had in 1963 een associatieverdrag getekend met Europa en was sindsdien ingehaald door landen als Griekenland en Cyprus. Daar kwam bij dat Turkije onder leiding van minister-president Erdogan volgens hem een ‘indrukwekkende inhaalslag’ had gemaakt. Nu Nederland de handschoen had opgepakt, werd het zaak de onderhandelingen tot een goed einde te brengen.
Dat ging niet vanzelf. Bot was zelf voorstander van Turkse toetreding, niet in de laatste plaats vanwege geopolitieke redenen. De ligging van NAVO-lid Turkije, tussen Azië en Europa in, maakte het land een belangrijk bondgenoot. Dat vonden ook de Britten en in mindere mate de Duitsers en de Fransen. De grootste weerstand kwam uit Oostenrijk, die in de ligging van Turkije juist een geopolitiek probleem zag. “Ik wist dat het niet makkelijk zou worden, omdat ik het niet makkelijk zou maken”, zegt voormalig Bondskanselier Wolfgang Schüssel hierover in de uitzending. Om dan nog maar te zwijgen over de onderhandelingstechnieken van de Turken die dreigden met opstappen. Met vereende krachten wist men Erdogan te overtuigen en kwam er toch een akkoord. Besloten werd om de onderhandelingen te starten op 5 oktober 2005. De erkenning van Cyprus werd tot nader order uitgesteld.
De afgelopen twaalf jaar hebben de onderhandelingen nagenoeg stil gelegen. Komende donderdag en vrijdag komen de lidstaten weer bijeen in Brussel voor de halfjaarlijkse top. Samen met Turkije probeert de EU dan tot een overeenkomst te komen om de vluchtelingencrisis aan te pakken. Afgelopen week legde de huidige premier Ahmet Davutoğlu zijn wensen op tafel. Één daarvan is het versneld oppakken van de onderhandelingen over een Turks lidmaatschap van de EU. Het spel is weer op de wagen.
Regie: Paul Ruigrok
Research: Lizzy van Winsen
Uitzending: za 19 mrt 2016, 21.20 uur, NPO 2.
Herhaling: zo 20 mrt 2016, 14.25 uur, NPO 2.
Bron: hier