Volkert van der G., de moordenaar van Pim Fortuyn, komt vrijdag voorwaardelijk vrij. Hij heeft dan twee derde van zijn straf erop zitten en moet zich houden aan een pakket voorwaarden. Over de procedure rond zijn vrijlating wil het ministerie van Veiligheid en Justitie niks zeggen.

De kans is echter groot dat Van der G. al lang vrij rondloopt of op een heel ander moment vrijkomt, stelt hoogleraar reclassering Peter van der Laan van de Vrije Universiteit Amsterdam. “Allemaal om commotie te voorkomen”, zegt Van der Laan. “Zo’n vrijlating gebeurt tamelijk platvloers. Je krijgt je spullen en je kleren in een koffertje of vuilniszak, dan gaat de deur open en sta je buiten de muren. Wat er met Van der G. gebeurt of is gebeurd weet niemand, behalve het OM en het ministerie.”

Het ministerie zelf wil uit veiligheidsoverwegingen niet zeggen of Van der G. ook lijfelijke bescherming krijgt, laat een woordvoerder weten. Ook Van der Laan weet niet welke kant het opgaat met Van der G. “Ik vind zelf dat de dreigende taal rond hem wat minder is geworden sinds zijn proefverlof in september. De discussie lijkt een stuk gematigder geworden. Maar of hij bescherming krijgt, ik durf het niet te zeggen.”

De 44-jarige Van der G. moet zich in ieder geval zes jaar lang houden aan een stevig pakket voorwaarden. Zo moet hij zich wekelijks melden bij de reclassering en wordt hij verplicht begeleid door een psycholoog of psychiater. Ook mag hij niet naar Rotterdam (de oude woonplaats van Fortuyn), Den Haag (het politieke centrum van Nederland) en Hilversum (waar hij Fortuyn doodschoot).

Ook Tilburg, Krimpen aan den IJssel en Kudelstaart, waar de nabestaanden en Fortuyns ex-chauffeur en politicus Hans Smolders wonen, zijn verboden terrein. Van der G. krijgt een enkelband met gps om dit te controleren. Daarnaast moet hij zich houden aan een mediaverbod. Waar hij gaat wonen, is niet bekend. Directeur van de reclassering Sjef van Gennip zei eerder in Pauw & Witteman dat Van der G. niet teruggaat naar zijn oude woonplaats Harderwijk omdat hij daar bekend is.

Om zo’n pakket samen te stellen wint justitie advies in bij de reclassering, die vervolgens een risicotaxatie doet. “Zo’n acht tot tien procent van de gedetineerden komt in aanmerking voor voorwaardelijke vrijlating, voornamelijk mensen met een behoorlijk lange gevangenisstraf”, zegt Van der Laan.

“De voorwaarden die nu gesteld worden bij de vrijlating van Van der G. zijn redelijk vergelijkbaar met die in andere spraakmakende zaken”, zegt de hoogleraar. “Denk aan bijvoorbeeld Samir A. Maar deze voorwaardelijke vrijlating doet eerder denken aan die van zedendelinquent Benno L., waar eerder veel stof over opwaaide.”

Ook bij Benno L. waren de gestelde voorwaarden minder gericht op het beschermen van de samenleving en meer op het beschermen van de veroordeelde zelf, zegt Van der Laan. “Daar staat heel prominent voorop, welk risico’s lopen onze kinderen, maar ook hoe de reclassering en justitie de veroordeelde zelf genoeg bescherming kunnen geven.”

Van der G. schoot op 6 mei 2002 Fortuyn, toen lijsttrekker van de populistische LPF, vlak voor de verkiezingen van 15 mei dood op het Media Park in Hilversum. Fortuyn kwam net terug van een radio-interview met dj Ruud de Wild. Van der G. werd kort na de moord aangehouden. Hij had geen strafblad. In zijn huis werden onder meer chemicaliën gevonden waarmee explosieven gemaakt konden worden. Van der G. bekende de moord kort na zijn aanhouding.

In maart en april 2003 kwam de zaak in Amsterdam voor de rechter. Daar verklaarde Van der G. dat hij vond dat Fortuyn een groeiend gevaar voor de Nederlandse samenleving was, met name voor groepen als moslims en asielzoekers. Voor hem bestond er geen andere mogelijkheid dan Fortuyn te vermoorden. Daarop eiste het Openbaar Ministerie een levenslange straf vanwege politieke moord en inbreuk op het democratisch proces.

De rechtbank veroordeelde hem op 15 april tot achttien jaar cel. Er was geen sprake van een politieke moord, oordeelden de rechters, en de kans op herhaling was klein. Daarop gingen beide partijen in hoger beroep, maar het gerechtshof in Amsterdam veroordeelde Van der G. tot dezelfde celstraf. Geen van de partijen stapte daarna naar de Hoge Raad.

Kort daarna werd gespeculeerd dat Van der G., die milieuhygiëne in Wageningen studeerde, betrokken zou zijn bij de moord op de Gelderse milieuambtenaar Chris van de Werken in 1996. Van de Werken, een keurige man zonder duidelijke vijanden, werd in dat jaar van dichtbij doodgeschoten. In die tijd hield Van der G. zich bezig met procesvoering tegen milieuovertredingen in zijn Vereniging Milieu-Offensief. Bewijs werd echter nooit gevonden.

In de jaren daarna ging het met de LPF slechter en slechter. De partij, die bij de verkiezingen van 15 mei 2002 nog 26 zetels haalde, viel door interne strubbelingen uit elkaar en werd in 2008 definitief opgeheven. Zonder Fortuyn had de partij alle kleur verloren. Media bleven ondertussen speculeren over de vraag ‘wat als’ en ook de zwijgzame Van der G. bleef voor velen een onbekend figuur.

Verschillende nabestaanden van Fortuyn lieten en laten zich negatief uit over zijn vrijlating. Een Facebook-pagina die oproept tot een demonstratie georganiseerd door broer Simon Fortuyn, gesteund door Fortuyns ex-chauffeur en politicus Hans Smolders, is intussen door ruim vierduizend mensen geliket. De demonstranten zijn het niet eens met de strafkorting van Van der G. en verzamelen zich daarom om vrijdag om 19.30 uur op het Stationsplein in Rotterdam. Ze lopen naar de Pim Fortuynplaats, waar de demonstratie rond 22.00 uur eindigt.

20140430