De nieuwe Zwarte Piet die dinsdag is gepresenteerd bij Knevel en Van den Brink wordt niet met veel enthousiasme ontvangen. Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed deed een voorstel om het hulpje van Sinterklaas voortaan zonder kroeshaar, dikke rode lippen en grote oorringen door het leven te laten gaan. Zijn huidskleur blijft echter wel donker en daarmee is de terugkerende discussie over het bestaansrecht van Zwarte Piet en of zijn verschijning racistisch is, weer springlevend.

Documentairemaker Sunny Bergman en activist Quinsy Gario zijn twee van de mensen die zijn verwikkeld in een rechtszaak met de gemeente Amsterdam die draait om Zwarte Piet. De zaak gaat over de vraag of burgemeester Eberhard van der Laan een ‘zorgvuldige afweging van belangen’ heeft gemaakt toen hij vorig jaar, ondanks protesten tegen Zwarte Piet, besloot een vergunning af te geven voor de intocht van Sinterklaas in de hoofdstad.

Bergman en Gario vinden Zwarte Piet een racistisch karikatuur en hebben vooral problemen met zijn donkere huidskleur. Dat de nieuwe Zwarte Piet nog steeds gekleurd is, begrijpen ze dan ook niet. “Ik denk dat ze niemand blij maken met deze oplossing. De mensen die niet willen dat Zwarte Piet verandert, vinden dit belachelijk. Maar mensen zoals ik vinden dat ook. Dit is voor niemand handig”, zegt Bergman.

De documentairemaker vertelt dat wordt geprobeerd om een compromis te sluiten, maar dat dat helemaal niet kan als het gaat om racisme. “Dat is de fout die ten grondslag ligt aan dit probleem. Ik ben momenteel in Engeland voor de première van mijn nieuwe film en ik sprak gisteren met Amerikaanse en Engelse filmmakers over Zwarte Piet. Ze vielen bijna van hun stoelen toen ik foto’s liet zien. In hun landen is zoiets totaal onacceptabel en ze snappen niet dat Nederland dat niet begrijpt.”

Gario is het met haar eens. “Wat moet je hiervan vinden? Het is ongelooflijk. Er worden maatregelen genomen, maar hetgeen waar het vanaf dag een om draait, de huidskleur, wordt hetzelfde gelaten. Er is geen begrip voor de situatie en geen grip op de materie.” Hij denkt echter wel dat de bedoeling goed is. “Maar daar komen we er niet mee. Er wordt nu alleen meer olie op het vuur gegooid, want meer mensen zullen zien dat dit een belachelijk idee is.”

De activist heeft ook geen goed woord over voor VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra die dinsdagavond ook bij Knevel en Van den Brink zat om over Zwarte Piet te discussiëren. “Hij zei dat zwarte mensen op de Antillen zich wit schminken om Sinterklaas te kunnen spelen. Alsof dat het goedpraat. Dan denk je zo’n volksvertegenwoordiger zit daar voor het hele land, voor alles en iedereen. Maar hij zit er puur om het VVD-standpunt dat Zwarte Piet niet mag veranderen te vertegenwoordigen.”

De gemeente Amsterdam laat weten niets kwijt te willen over de kwestie. “Wij reageren op dit moment niet op berichtgeving over Zwarte Piet. Wij zijn bezig met een rechtszaak en daar willen wij eerst de uitkomst van afwachten”, zegt een woordvoerder van burgemeester Van der Laan. De burgemeester zei in oktober echter dat een Zwarte Piet zonder rode lippen en kroeshaar als het aan hem lag tot de mogelijkheden behoorde.

Hij noemde Zwarte Piet onderdeel van een waardevolle traditie. “Maar als blijkt dat Amsterdammers pijn ervaren als gevolg van een aspect van die traditie, is dat een goede reden voor een nieuwe ontwikkeling”, aldus Van der Laan toen.

Ook de NTR, de omroep die het Sinterklaasjournaal uitzendt, en de Stichting Sinterklaas Intocht Amsterdam willen niet inhoudelijk reageren. “Wij zijn programmamakers. Op 10 november begint het Sinterklaasjournaal weer en dan ziet iedereen wel wat het is geworden. Natuurlijk volgen we de discussie, maar zoals altijd doen we vooraf geen mededelingen over de inhoud van onze programma’s”, laat een woordvoerder van de NTR weten. De organisatie van de intocht weet te melden dat ‘de discussie uiteraard onze grootste aandacht heeft’, maar wil er verder niets over kwijt.

Peter Jan Magry, hoogleraar Europese etnologie aan de Universiteit van Amsterdam en verbonden aan het Meertens Instituut, vindt het vooral kwalijk dat ‘men de zaak van bovenaf wil orkestreren’. “Er wordt geprobeerd om materieel erfgoed te inventariseren en vast te leggen. Maar het beschrijven van erfgoed en tradities is vragen om ellende.” De hoogleraar is van mening dat de oplossing zich geleidelijk aan moet ontwikkelen in de samenleving.

“Er is een enorme maatschappelijke onrust ontstaan. En men probeert nu heel krampachtig om van bovenaf de angel uit het vlees te halen door dertig interviews te houden met mensen over Zwarte Piet en die gesprekken vervolgens als representatief voor de samenleving te zien. Dat kan natuurlijk niet.” De hoogleraar denkt dan ook niet dat de nieuw gepresenteerde Zwarte Piet de oplossing vormt voor alle problemen en discussies. “Het idee dat je hiermee de zaak hebt geregeld, is onzinnig”, stelt hij.

Magry zegt dat Sinterklaas door de mensen zelf wordt gevierd en wordt vormgegeven. “Er zijn een paar publieke kanten. Dat zijn de intochten en het Sinterklaasjournaal. Verder is het aan de mensen zelf hoe ze het vormgeven.” Daardoor kan het volgens de hoogleraar zo zijn dat het feest op den duur overal anders wordt gevierd.

“Het kan zijn dat er op sommige plekken wel pieten zijn bij de intocht en bij andere niet of minder. Maar ook hun gedrag en hoe ze eruit zien kan verschillen per plek. Dat moet zich ontwikkelen.” Dat proces is volgens Magry nu al gaande. “Je zag in Amsterdam vorig jaar dat veel meer kinderen verkleed gingen als Sinterklaas. Dat betekent dat de mensen iets doen met de signalen die over Zwarte Piet worden afgegeven.”